Uitwisseling in de supermarktsector: “Minder werken, meer verdienen!”.

Gepubliceerd op 11 okt, 2013

Latijns Amerika

TIE-Netherlands faciliteert sinds anderhalf jaar een uitwisselingsproject tussen vakbondsactivisten uit de supermarktsector: tussen kaderleden van de Autonome Federatie van Vakbonden van WallMart Chili en de LIDL kadergroep van FNV Bondgenoten. Het is een sectorale uitwisseling waarbij vakbondsactivisten uit beiden landen ervaringen uitwisselen over het organiseren in de supermarkten en distributiecentra (DC).

WallMart is natuurlijk een beruchte multinational die bekent staat om hun vakbondsvijandige houding (zie onder andere dit verslag van Human Right Watch). Maar in Chili is de Autonome Federatie juist binnen deze multinational in staat geweest zich goed te organiseren: in sommige supermarktfilialen en in het grootste distributiecentrum LTS is meer dan 80% georganiseerd! Daar valt dus in Nederland veel van te leren, want binnen de LIDL is volgens officieuze tellingen rond de 10% vakbondslid.

De Wallmart werkers in Chili hebben zich zo goed georganiseerd door middel van de zogenaamde ‘productiemapping’ methode. Een methode waarbij ze zorgvuldig hun eigen werkplek in kaart brengen en de productie nauwkeurig bijhouden. Op basis van deze informatie hebben ze de werkdruk in de winkels en DC’s naar beneden kunnen bijstellen, de arbeidsomstandigheden kunnen verbeteren en gunstige CAO’s kunnen afdwingen. De uitwisseling is er onder andere op gericht om van dit voorbeeld te leren en deze methode ook binnen de LIDL toe te passen.

In het eerste jaar hebben de LIDL kaderleden kennis gemaakt met de methode van ‘productiemappen’. In november 2011 kwamen vakbondsleden uit Chili naar Nederland om uit te leggen hoe ze het ‘mappen’ binnen de Wallmart hebben opgezet (zie voor een verslag dit artikel, http://www.tie-netherlands.nl/node/2775). In April 2012 reisde een delegatie van de LIDL kadergroep naar Santiago om deze methode in de praktijk mee te maken (zie dit artikel en deze video). In de tussentijd zijn de LIDL kaderleden ook met de methode aan de slag gegaan: supermarkten en distributiecentra zijn door middel van ‘workplacemaps’ in kaart gebracht, de belangrijkste problemen zijn gedefinieerd en op verschillende manieren wordt er door de kaderleden informatie verzameld om de belangrijkste problemen beter in beeld te krijgen en er een archief over aan te leggen.

Van 23 tot en met 27 september 2013 stond er een tweede bezoek van Chileense kaderleden aan Nederland gepland. Tijdens dit bezoek lag de nadruk op de vertaalslag van het verzamelen van informatie naar het maken van een actieplan. Twee kaderleden uit Chili vertelden hierbij over hun ervaringen met organiseren en actievoeren in de supermarktsector: Eduardo Diaz, sinds 6 jaar DC- werker en sinds 3 jaar vakbondslid. Tevens werkzaam als vakbondsvertegenwoordiger voor het DC en verantwoordelijke voor het “mapping” proces en vakbondsscholingen. Ook was Patricia Guzman aanwezig, kassamedewerkster bij Wallmart Chili sinds 9 jaar en 2,5 jaar lid van de vakbond. Ook zij is verantwoordelijk voor het mapping proces binnen haar supermarkt (waar overigens zo’n 400 mensen werken). De delegatie werd begeleid door Ivan Saldias, coördinator bij TIE-Chile sinds 12 jaar, actief als consultant bij verschillende bonden in Chili en degene die de WallMart werkers in hun productiemapping begeleid.

Op 23 september was er een bijeenkomst met de hele LIDL kadergroep georganiseerd. Hier deden de kaderleden uit Chili hun verhaal. Patricia liet hierbij zien hoe ze als kassamedewerkers alle kassaverkoop bijhouden door formulieren in te vullen aan het einde van hun dienst. Ook wordt er door de winkelmedewerkers exact bijgehouden wat er de supermarkt binnen komt aan producten. Door het verschil (prijs van producten die binnenkomen en de verkoop) uit te rekenen kunnen ze precies de omzet en de winst bepalen van hun supermarkt filiaal. Met die informatie hebben ze succesvolle CAO onderhandelingen kunnen voeren: zo hebben ze op basis van de door hun verzamelde informatie in 2012 een fikse loonsverhoging voor elkaar gekregen van WallMart.

Eduardo van het DC vertelde de bijzondere resultaten van het productiemappen in zijn distributiecentrum. Daar zijn door het ‘mappen’ nu 1036 werkers van de 1250 lid van de vakbond. Het is een lang proces geweest waar ze zich de eerste jaren hebben toegelegd op het in kaart brengen van het distributiecentrum en al haar afdelingen. Vervolgens hebben ze de productie in het DC in kaart gebracht: hoeveel dozen er door het DC verwerkt worden (hoeveel er per dag binnen komt en er weer uit gaan); hoeveel dozen er per afdeling verwerkt worden en natuurlijk de salarissen. Met deze informatie zijn ze gaan onderhandelen met de baas. Eduardo vertelde: “We begonnen onze onderhandeling door tegen de baas te zeggen: ‘We willen net als jij gewoon op tijd naar huis, net als jij genoeg tijd hebben om met onze familie door te brengen, en net als jij dan nog vrije tijd over houden’. Dat was hiervoor namelijk niet het geval: de baas kon dit allemaal, en wij de werkers kwamen laat en ook afgepeigerd thuis.”

Met de werkgever werd toen onderhandeld over de maximale productie: het maximum wat door DC werkers op een dag versleept hoort te worden. Vanuit de LIDL kadergroep kwam de vraag hoe ze in Chili deze ‘streefnorm’ bepaald hadden. “Is het niet zo dat sommigen harder werken dan anderen?”. Eduardo vertelt: “we hebben de maximale streefnorm gesteld op wat de meest langzame arbeiders bij ons per dag gedaan kreeg. Dat hebben we gedaan door de bonussen die we boven op ons loon krijgen, afhankelijk te maken van dat lage maximum. Zo loont het voor niemand de moeite om harder te werken, want je krijgt toch nauwelijks meer betaald. Ons principe hierbij was: “we willen minder werken, maar meer verdienen” ”.

Doordat de voorgaande jaren de productie en het loon goed in kaart was gebracht, en gaandeweg de meerderheid van de werkers georganiseerd waren, werd de nieuwe streefnorm naar beneden bijgesteld in de nieuwe CAO’s. “En zo werken we nu minder en verdienen we meer. Dankzij onze vakbondsorganisatie op de werkvloer”. Dit verhaal sloeg natuurlijk aan bij de LIDL kaderleden. Door het proces van productiemapping wat binnen de LIDL in gang is gezet, is duidelijk geworden dat er binnen de LIDL ook grote problemen bestaan met te zwaar, te hoog en te lang stapelen in de DC’s. Hierdoor lopen vele medewerkers rond met structurele rugklachten en andere lichamelijke aandoeningen. Ook in de winkels heeft te hoog en te zwaar stapelen zijn consequenties want de winkelmedewerkers moeten de dozen er weer aftillen en de winkels in brengen. Dat de vakbond door middel van productiemapping niet alleen deze problemen zou kunnen oplossen, maar men bovendien ook nog meer zou kunnen verdienen klonk hierbij als muziek in de oren. De bijeenkomst werd dan ook afgesloten met een grote motivatie vanuit de kadergroep om dit proces binnen de LIDL verder voort te zetten.

Hiermee was het programma nog niet afgelopen: de volgende dag hielden de Chilenen dezelfde presentatie voor de Noordelijke kadergroep uit Grongingen. Hierbij waren zo’n 15 supermarkt werkers aanwezig uit verschillende supermarkten zoals Albert Hein, Co-op, Jumbo en ook weer LIDL. Zo hebben de Chilenen geprobeerd ook kaderleden uit andere supermarktketens te interesseren voor het “minder werken en meer verdienen” via productie-mapping. Diezelfde middag stond een bezoek aan een groot Jumbo filiaal in Groningen op het programma. Daar werden we ontvangen met thee en koffie en kregen we van de directeur een uitleg over het reilen en zijlen van deze supermarkt. Alhoewel de directeur aangaf dat in deze Jumbo het beleid werd afgestemd in goed overleg met de medewerkers, was het opvallend dat hij niet wist hoeveel vakbondsleden er in de winkel waren: “dat is namelijk niet iets wat ze mij vertellen”. We mochten vervolgens door de winkel lopen en met de medewerkers praten. Een aantal medewerkers wilden ons echter alleen te woord staan nadat ze zich verzekerd hadden dat dit door de baas was goedgekeurd. Een teken dat werknemers blijkbaar toch meer gecontroleerd worden dan de eerdere berichten over ‘gelijkwaardig overleg’ wilde doen geloven.

De Chilenen maakten zich bij dit bezoek vooral zorgen om het nieuwe systeem waarbij de klanten zelf de producten kunnen scannen en afrekenen, zonder dat daarbij een winkelmedewerker aan te pas komt. Een maatregel om personeel te besparen die in Chili (gelukkig) nog niet geïntroduceerd is. Ook verbaasden ze zich over de leeftijd van veel van de medewerkers. In Chili mag men niet onder de 18 in de supermarkt branch werken. Vanwege het zware werk en de studieplicht wordt werken in distributiecentra en supermarkten onder de 18 in Chili als kinderarbeid gedefinieerd. Het feit dat in Nederland in de supermarkten wel ‘kinderarbeid’ bestaat, vonden ze dan ook bijzonder opvallend en zorgwekkend. Zo was het bezoek vooral nuttig voor de Chileense kaderleden om hun vakbond te kunnen voorbereiden op een aantal negatieve maatregelen die er in de supermarkt branch zouden kunnen worden doorgevoerd.

De volgende dag was een ‘culturele dag’ waarbij de historie van de Nederlandse vakbeweging centraal stond. We hadden een rondleiding door ‘De Burcht’ in Amsterdam: het eerste vakbondsgebouw in Nederland. Hier werd ons verteld over het ontstaan van de eerste vakbonden in Nederland, hoe ze gestructureerd werden en de strijd die ze voerden voor 8-urige werkweek en vakantiedagen. Daarna brachten we een bezoek aan de Verzetsmuseum. Ook daar werd duidelijk hoe belangrijk vakbondsorganisatie is: tijdens de Tweede Wereldoorlog werd veel verzet (zoals stakingen) georganiseerd vanuit de vakbeweging. ’s Middags werd een kort bezoek gebracht aan een LIDL vestiging in Amsterdam.

Donderdagochtend bracht de delegatie een bezoek aan twee distributiecentra in Nederland. ’s Ochtends werd een Vomar DC in Alkmaar bezocht en ’s middags een Albert Hein DC in Nieuwegein. De Chileense kaderleden sloegen daar gelijk aan het ‘mappen’, waarbij vooral veel doorgevraagd werd over hoeveel dozen er per dag binnenkomen en weer uitgaan, hoe lang de producten werden opgeslagen, hoe groot de oppervlakte van de DC’s was en hoeveel de DC werkers verdienen. In Chili hebben ze aan de hand van die informatie de waarde per doos kunnen bepalen; informatie op basis waarvan de werkers een idee hebben hoeveel waarde ze per dag ‘verzetten’. Degenen die vanuit de DCs de rondleiding verzorgen wilden niet overal antwoord op geven; een teken dat ook vanuit de leiding wel wordt ingezien dat dit ‘waardevolle informatie’ is, waarmee de DC-werkers uiteindelijk betere arbeidsomstandigheden en meer loon kunnen eisen. Een ander interessant thema was dat van de uitzendkrachten. In het Wallmart DC in Chili hebben ze afgedwongen dat de bond zeggenschap heeft over het contracteren van uitzendkrachten. In het AH DC bleef het onduidelijk hoeveel uitzendkrachten er nu werden aangenomen, een thema wat belangrijk is om ‘te mappen’ als het gaat om het verbeteren van de arbeidsomstandigheden en lonen. ’s Middags was er een bezoek aan FNV vakcentrale, waar de Chileense delegatie samen met de LIDL kaderleden en bestuurder de successen en uitdagingen van het project uit de doeken deden. Astrid Kaag hield namens FNV Mondiaal een presentatie over het internationale vakbondswerk vanuit FNV Mondiaal.

Vrijdagochtend en middag had de Chileense delegatie een toeristische tour door Amsterdam, onder begeleiding van een kaderlid van de LIDL. ’s Avonds werd in Cafe Boedapest in Amsterdam een informatieavond georganiseerd, met zowel de Chileense delegatie als Braziliaanse kaderleden uit de metaal sector die ook in Nederland waren. Het thema van de avond was de rol van de vakbeweging in de huidige protesten in in Brazilie en Chili. Ivan Saldias, de coördinator van TIE Chili, benadrukte hierbij dat het vooral bijzonder was dat de demonstranten nieuwe ‘horizontale’ manieren van organiseren gebruikten: er was niet 1 leider van de protest beweging, maar beslissingen werden collectief en democratisch in grote vergaderingen ( ‘assambleas’) genomen.

Deze nieuwe manier van organiseren wordt nu ook steeds meer binnen de Chileense vakbeweging gebruikt. Hierbij is er wel sprake van ‘discussie’ tussen de jonge generatie die deze manier van organiseren wil gebruiken en ‘de oude garde’ die nog gewend is aan meer autoritaire vormen van vakbondsorganisatie. “Maar binnen de Autonome Federatie van Vakbonden binnen Wallmart hebben we vooral de democratische vormen van organiseren: de beslissingen worden genomen in bijeenkomsten van de werknemers die zo’n beetje elke week plaatsvinden”.

In de discussie na afloop vatte LIDL kaderlid Carin het geleerde kort en bondig samen: “in Nederland wordt in de vakbeweging veel van bovenaf georganiseerd: goede wetten, goede faciliteiten, maar er zijn maar weinig vakbondsleden echt actief op de werkvloer. In Chili is het andersom: daar zijn niet veel beschermende wetten, maar juist veel vakbondsleden actief. Iets waar we in Nederland dus van kunnen leren”.

Eind oktober 2013 staat een tweede bezoek van een delegatie van de LIDL kadergroep aan Santiago de Chili gepland.